Kvöldstund með Costello

Ég keypti plötu með Elvis Costello áður en ég hafði heyrt í honum.

 

Nú eru næstum slétt 35 ár síðan. Ég var að þvælast á Interrail-ferðalagi um Evrópu árið 1977 og hafði ákveðið að birgja mig upp af hljómplötum í ferðinni, en stuttu áður en ég lagði af stað hafði ég skoðað helstu bresku poppblöð þess tíma, eins og Melody Maker og New Musical Express, og út frá skrifum þeirra um hvað væri talið merkilegt í pípunum, skráði ég lista bakvið eyrað. Mig minnir að það hafi verið í Como á N-Ítalíu að ég álpaðist inn í plötubúðina á sjóðheitum ágústmánuði og keypti My Aim Is True, óheyrða. Fyrir einkennilega tilviljun lést „hinn" Elvis, þ.e. Presley, nánast um sama leyti - gott ef það var ekki bara í sömu vikunni. En tilviljunin var mikil, einkum vegna þess að á plötuumslag hins nýja Elvis, þ.e. Costello, var skrifað í reiti „Elvis Is King".

 

Alla vega sneri ég heim úr reisunni með um 20 misáhugaverðar plötur, þ.á.m. Marquee Moon með Television og einar þrjár plötur með Jonathan Richman and the Modern Lovers, til að nefna fleira eftirminnilegt. Fljótt fór ein plata að skera sig úr hópnum og hlustaði ég langmest á hana. Það var My Aim Is True. Platan var mjög jafngóð, vart veikur blettur á henni. Að vísu hafði hún þann ókost að hún sótti í sumum lagasmíðum dálítið aftur til 6. áratugarins, sem mér var ekki að skapi. En á móti kom að önnur lög voru frumleg og melódísk, söngurinn fullur af aggressívri tilvistarangist, textarnir hnyttnir og beittir. Fyrir mér stóð alltaf upp úr lagið „Less Than Zero", um „Mr. Oswald with the swastika tattoo", lag sem olli miklu fjaðrafoki í Bandaríkjunum fáum árum síðar, þar sem þarlendir töldu það fjalla um Lee Harvey Oswald, þótt Costello hefði haft í huga Oswald Mosely, leiðtoga breskra nasista á millistríðsárum. Lagið átti eftir að verða enn alræmdara þegar bandaríski rithöfundurinn Bret Ellis Easton, rétt rúmlega tvítugur, notaði titil þess á fyrstu skáldsögu sína, sem lýsir fánýti og einskishyggju ríkra unglinga í Hollywood. Önnur framúrskarandi lög á My Aim Is True eru „Welcome to the Working Week", „Alison", „(The Angels Wanna Wear My) Red Shoes" og „No Dancing". Fáar plötur eru jafngóðar í gegn. Nú ætti ég ef til vill að nefna að „Watching the Detectives", fyrsti smellur Costello, var ekki á þessari fyrstu útgáfu My Aim Is True, heldur var lagið gefið út á smáskífu eftir útgáfuna, en þegar lagið og breiðskífa urðu vinsæl var farið að þrykkja það sem síðasta lag á breiðskífuna. Ég hef aldrei athugað það, en kannski er vinyl-platan mín (þetta var töluvert fyrir daga geisladiska) rarítet fyrir vikið. Hún kemur jú örugglega úr fyrstu pressun.

 

Fullur vonar keypti ég næstu plötu, This Year´s Model, um leið og hún kom út - og varð fyrir vonbrigðum, þótt hún skilaði Costello öðrum smelli („I Don´t Want to Go to Chelsea"). Flest lögin voru um 2 mínútur að lengd, hröð, með miklum orgelleik (frá Steve Nieve, sem var áberandi í nýstofnaðri stuðningshljómsveit Costello, The Attractions) og hið eina, sem mér þótti hlustandi á, var hið rólega „Little Triggers". Plötunni fylgdi einnig smáskífan „Stranger In The House", fyrsta daður Costello við sveitasælutónlistina - gott ef George Jones sjálfur söng það ekki með honum. Ég var svo lítt hrifinn að ég held ég hafi gefið einhverjum plötuna og smáskífuna saman.

 

Þarna, árið 1978, hafði ég eiginlega sagt skilið við Costello. Þess vegna keypti ég ekki Armed Forces þegar hún kom út, þrátt fyrir að hún innihéldi ofursmellinn „Oliver´s Army". Í einhverri rælni keypti ég Get Happy (með einu góðu lagi, „New Amsterdam"). Næstu fjórar plötur, Punch the Clock, Trust, Almost Blue og Imperial Bedrooms lét ég að mestu fram hjá mér fara - heyrði stundum bara smáskífurnar af þeim, eins og „Everyday I Write the Book" og „Good Year For the Roses". (Þessar plötur keypti ég inn í safnið seinna, en upphaflegt mat mitt á þeim breyttist lítið.) Ég fjárfesti þó einhverra hluta vegna á þessum árum í Goodbye Cruel World, þokkalegri plötu með einu góðu lagi, „Peace in Our Times".

 

Svo kom King of America. Vá! Aftur komin plata með Costello sem var góð í gegn, með sæg af meistarastykkjum: „Little Palaces" (mögulega besta lag Costello), „Brilliant Mistake", „American Without Tears", „Indoor Fireworks" og allt hitt. Meira að segja heilmikið kántrí, sem hægt var að kyngja („Glitter Gulch", „Lovable"). Þá fór ég aftur að reyna að fylgjast með honum. En næstu plötur ollu aftur vonbrigðum. Blood and Chocolate var hrein hörmung, Mighty Like a Rose mestmegnis líka, en þó með einu snilldarlagi („All Grown Up", mögulega einnig besta lag Costello) og hin mistæka plata Spike (með hinu gullfallega „Tramp the Dirt Down", einnig „Let Him Dangle" og nýjum ofursmelli, „Veronica", sem Costello samdi með Paul MacCartney). En ég tók Costello karlinn ekki aftur í sátt að nýju fyrr en með The Juliet Letters, sem hann vann með Brodsky-kvartettinum, alfarið undirleikið af kammersveitinni. Mikið meistaraverk, þar sem besta lagið, „Jacksons, Monk and Rowe" er ekki eftir Costello sjálfan, þótt það sé snilldarlega sungið af honum. En strax í kjölfarið kom lægð í ferilinn. Ég held að mér finnist ekki eitt einasta lag gott á Brutal Youth eða All This Useless Beauty og um Kojak Variety hafði ég slíkar efasemdir að ég eignaðist hana aldrei. En svo um og upp úr aldamótum fór að koma sérkennilegt ris á ferilinn að nýju, með tónsmíðinni Il Sogno (undir auðheyrðum áhrifum frá Holst og Gershwin), kúnstugri samstarfsplötu við Sophie Marie von Otter, djassplötunni North, þjóðlagarokkplötunni Delivery Man og big-band tónleikaplötunni My Flame Burns Blue. Og fleira og fleira; maðurinn er jafn afkastamikill og verksmiðja.

 

Það er varla hægt að tala um Costello án þess að nefna snillina í textasmíðinni. Hann hefur samið mörg hundruð lög og virðist ætíð jafnfrjór við textagerðina. Hæfileikar hans á þessu sviði sáust strax á fyrstu plötunni: „I said: „I´m so happy I could die"./ She said: „Drop dead" and left with another guy". Myndmálið er oft óvænt, „...like a chainsaw running through a dictionary" (úr „Our Little Angel") eða þá: „She said that she was working for the ABC-news. / It was as much of the alphabet that she knew how to use" (úr „Brilliant Mistake"). Eða bara þegar hann syngur um byggingu: „Five miles out of London on the Western Avenue, /  Must have been a wonder when it was brand new. / Talking ´bout the splendour of the Hoover factory. / I know that you would love it if you´d seen it too" (úr, að sjálfsögðu, „Hoover Factory"). Costello getur líka verið stórfenglegur sögumaður, eins og þegar hann rekur sögu konu, sem giftist/flutti til Bandaríkjanna („GI-bride") í seinni heimsstyrjöld í laginu „American Without Tears". Dæmi um sífrjóa og kraftmikla textasmíði hans eru á hverri einustu plötu; Costello er allt annað en klisjusmiður.

 

Ég held að ég hafi fylgst nokkuð vel með ferli Costello; ég á einnig einhvers staðar og hef lesið ævisögu hans, og hef fylgst með samstarfi hans við ýmsa þekkta listamenn eins og Burt Bacharach og Bill Frissell. Niðurstaða mín er sú að Costello er óhemju mistækur listamaður, en samt ótrúlega frjór og alltaf reiðubúinn til að leita inn á nýjar lendur í tónlistinni. Og þegar honum tekst vel upp, þá tekst engum betur. Ég gat því ekki látið hjá líða að sækja tónleika hans í Eldborgarsal Hörpunnar í kvöld - og kaupa mér sæti á besta stað. Og þótt hann hafi verið dálítið mistækur (sérstaklega hóf hann tónleikana með ærandi hávaða), þá held ég að mér sé óhætt að segja að fáir hafi farið sviknir þaðan í kvöld. Þótt ekki væri nema bara fyrir þessa einstaklega tilfiningaríku, blæbrigðaríku og karakterísku rödd, sem er unun á að hlýða, þá voru oft uppátækin líka bráðskemmtileg. Mér taldist til að hann hefði leikið á eina átta gítara (auk þess að leika tvö lög á píanó og eitt á ukulele) og fyrir framan sig hafði hann allsvakalega fótstigna græju með upptökutæki, pedulum, wah-wah, reverb-effektum og hvaðeina, sem hann átti til að ofnota í háværustu lögunum. En allt í allt samt sem áður einstaklega eftirminnileg kvöldstund. Costello fór blíðum höndum um áhorfendur - sem klöppuðu af hæversku, enda var þetta listahátíð, ekki rokkkonsert - og lék flest sín frægustu lög. Meðal þeirra má nefna, nokkurn veginn í réttri röð held ég, „Red Shoes", „Brilliant Mistake", „It´s Been a Good Year for the Roses", „Everyday I Write The Book", „Watching the Detectives", „Shipbuilding" (við eigin píanóundirleik), „Veronica", „Oliver´s Army", „She", „I Want You" og svo gamla Brinsley Schwarz-slagarann, sem Nick Lowe samdi og Costello fékk smásmell út á, „(What´s So Funny ´Bout) Peace, Love and Understanding". Sjálfur hefði ég viljað heyra ýmis persónuleg uppáhaldslög með kappanum („Less than Zero", „Hoover Factory", „New Amsterdam", „Little Palaces", „All Grown Up", „Tramp the Dirt Down"), en ekki verður á allt kosið og Costello kynnti mig og aðra fyrir heilmiklu nýju efni sínu, auk þess að taka fáeina standarda. Allt í allt: Framúrskarandi kvöldstund með Elvis Costello, hverrar krónu virði.