Ljóslifandi Stundarfró

Orri Harðarson sendi nýlega frá sér skáldsöguna Stundarfró, sem gerist á árunum 1989-90 og greinir frá skyndikynnum Arinbjarnar og Dísu, með þeim afleiðingum sem sú stundarfró hefur. Arinbjörn er föðurlaust ljóðskáld, sem tekið hefur sér ættarnafnið Hvalfjörð. Þótt ungur sé, einungis tuttugu og þriggja ára, má hann muna sinn fífil fegurri, því að hann þótti hálfgert undrabarn þegar hann gaf út sína einu ljóðabók, Tunglið er timbrað, en hefur síðan þá mestmegnis giljað fljóðin ellegar sopið fjörur af göróttum drykk, nema hvort tveggja sé. Einhver áform hefur hann einnig á prjónunum um að skrifa skáldsögu, þótt lítið hafi orðið úr verki. Sú eina sem gæti mögulega hamið hann og tamið er 18 vetra Akureyrarsnót, Þórdís Þrastardóttir, einatt kölluð Dísa, á sögutímanum orðin droppát úr skóla, en pakkar inn Lindu-súkkulaði á daginn og fer á skverinn um helgar. Samdráttur þessa pars helgarlangt á eftir að draga dilk á eftir sér, þar sem margt kómískt gerist, sumt grátlegt og enn annað grátbroslegt.

Skemmst er frá því að greina að saga þessum býr yfir ýmsum feiknasterkum kostum, en að sama skapi nokkrum veikleikum. Sjálft söguefnið er næsta fáfengilegt og hversdagslegt á Íslandi: Endalaust kennderí, kvennafar og kynlíf, uns úr verður krógi. Ég verð að játa að stundum fékk ég mig fullsaddan af látlausri drykkjunni og taumlausum lauslætissögunum, en því verður ekki á móti mælt að höfundur virðist þar mikill kunnáttumaður. Það sem hins vegar heldur fremur þunnri frásögninni uppi er hinn frábærlega lipri stíll Orra, sem er í senn frjór og frumlegur. Og samt hæfilega forn og fyrirsjáanlegur í bland, svo að ekki hlaupi hann út undan sér. Mér er kunnugt um að Stundarfró hefur verið gagnrýnd fyrir fyrndan stíl eða notkun gamalla orða - eins og það hafi einhverja merkingu, því að allir sem mæla á íslensku, nota gömul orð. En í Stundarfró sýnir höfundur einmitt sérlega gott vald sitt á tungunni og vísar fram og til baka í tungumálið og bókmenntirnar. Og tónlistina. Reyndar þótti mér fullmikið af því góða með tilvísanir í dægurlagatexta, einkum þegar fram í sótti. Þykir mér ekki næg afsökun að vísa til þess eins að höfundur sé tónlistarmaður; stundum einfaldlega drekkja tónlistartilvísanir, einkum fremur óskemmtilegar djasspælingar, því sem annars gæti verið betra án þeirra. En víkjum aftur að mörgum kostum bókarinnar. Höfundur býr yfir frjórri skáldlegri hugsun og má hér tilgreina fáein bráðskemmtileg dæmi. Snemma í bókinni kúgast blekþunnt skáldið eftir að hafa drukkið Camus-koníak á tóman maga: "Ógleðin var slík að koníakið hefði eiginlega átt að heita Sartre frekar en Camus." (20) Og rúmum 20 blaðsíðum seinna er enginn vínandi eftir í húsinu nema hið ógleðjandi koníak frá Camus (43). Er mér til efs að nokkurt skáld hafi kinkað jafn skemmtilega kolli til La Nausée Sartres. Annað dæmi. Lífsreyndur kvennabósi virðir fyrir sér fallegar, léttklæddar, dansandi stúlkur í iðandi kös á Borginni: "Þær hreyfðu bara ekkert við honum, svoleiðis. Þetta var meira svona léttvægt augnayndi, eins og listhlaup á skautum." (176) Og enn eitt dæmi um skemmtilegan stílinn. Sími hringir og ung stúlka stekkur til í hendingskasti í átt að honum, mestmegnis af gömlum vana: "Amma Steina hafði oft reynt að venja hana af þessu óðagoti, en það var eins og að biðja skilyrtan sveitahund um að gerast stóískur gagnvart bílaumferð." (167) En einstaka sinnum skýtur Orri þó yfir markið og má varast að stíllinn verði ekki beinlínis tilgerðarlegur. Til dæmis: "Í mars var lítill prins færður í heiminn, með athöfn kenndri við keisara. (229)"

Helsti styrkur Stundarfróar liggur þó í persónusköpuninni. Aðalsöguhetjurnar eru skýrum dráttum dregnar og ljóslifandi, í gegnum orð, æði og útlit. Þær eru þó máske fullungar til að virka svo lífsþreyttar, sérstaklega skáldið, en hjá honum er bara allt ennui og angst og weltschmerz. Þá virkar Dísa líka fullreynd í ástarfarinu, svona miðað við aldur. Að öðru leyti er persónusköpun þeirra lýtalaus. Amman Aðalsteina, í vænum holdum reykjandi í eldhúsinu, er bráðskemmtileg týpa og býsna fyrirferðarmikil framan af sögu; ég hefði viljað sjá meira gert úr persónusköpun hennar þegar á leið, en þá verður hún hálfgildings bakgrunnskarakter. Hinn kærastinn, Agnar Már, er lítt kynntur til sögu framan af, en þegar hann kemur inn er það með trukki; frábærlega skemmtileg manngerð. Hið sama má segja um kennarann, vin Arinbjarnar, og útgefanda hans, sem og minni karaktera á borð við foreldra Agnars Más. Þegar á heildina er litið er persónusköpunin með því betur heppnaðra sem ég hef séð á bók lengi. Og húmorinn er aldrei langt undan; bókin er launfyndin frá upphafi til enda. Þá ber einnig að nefna að tíðarandi, aldarfar og kringumstæður eru ljóslifandi dregin fram. Andrúmsloft ársins 1989 birtist fyrir augum lesandans sem væri hann staddur þar; sérstaklega er Akureyri þess tíma eftirminnileg. Sá ég fáa hnökra ellegar tímaskekkjur þar á. Þó er einn snöggur blettur sem verður að minnast á. Nærri sögulokum verður kúvending, eða tvist eins og farið er að kalla það á íslensku, sem kemur fremur flatt, bæði upp á lesandann og textann, því að umsnúningurinn er ekki nægilega undirbyggður og flæði textans vinnur gegn honum. Um er að ræða nokkuð snjalla hugmynd, en skjóta hefði þurft ögn betri stoðum undir hana, sem og að vinna hana betur áfram.

Niðurstaða? Þessari bók verður helst lýst sem ljóslifandi. Frábærlega efnilegur höfundur, sérstaklega ef hann leggur rækt við stíl sinn og tón.

----

P.S. Ritdómur þessi var skrifaður fyrir u.þ.b. þremur mánuðum. En vegna þess að Moggabloggið er orðið svo ritfjandsamlegt að ekki er hægt að skeyta inn texta úr algengustu ritvinnsluforritum, þá er bókablogg á þessum vettvangi varla fyrirhafnarinnar virði.  

Athugasemdir

[Jón Valur Jensson, 2.2.2015 kl. 13:53]

Þakka skemmtilegan lesturinn, Helgi.

Tek svo undir loka-athugasemdina; það er alveg makalaust, að ekki er (lengur) hægt að hafa vel á ýmsum leturgerðum o.s.frv. í aðaltexta hvers bloggs. Hins vegar virðist það hægt í athugasemdum. 

Já,

þakka þér fyrir 

þetta!

 

[Jón Valur Jensson, 2.2.2015 kl. 13:54]

... VAL á ýmsum leturgerðum...