Um Evu Hauksdóttur, Stóra Vantrúarmálið og pólitíska rétthugsun.

Eva Hauksdóttir birtir stundum beittar ádrepur. Nýlega tók hún fyrir Stóra Vantrúarmálið, sem svo hefur verið nefnt, og nefnist færslan Fram, fram, aldrei að víkja (pistillinn.is, 15. okt. 2012), en þar þykir mér henni bregðast bogalistin og vil gera við hana nokkrar athugasemdir.

Fyrst vil ég nefna að ég er hjartanlega sammála Evu um mikilvægi þess að berjast gegn gervivísindum og trúboði. Hins vegar tel ég skipta máli að það sé gert á siðferðilega traustum forsendum. Ég trúi ekki að tilgangurinn helgi meðalið í þeim efnum eða að illt skuli með illu út reka.

Ljóst er að samúð Evu liggur hjá Vantrú, enda sér hún ástæðu til að nefna það tvisvar í greininni. Ég er einn þeirra, sem hafa fylgst gaumgæfilega með þessu máli undangengið ár og haft úthald til að lesa flest það, sem um málið hefur verið skrifað á þeim tíma, sem og gögn langt aftur í tímann. Ekki sýnist mér Eva Hauksdóttir hafa kynnt sér málavexti ýkja vel út frá áðurnefndum pistli.

Evu verður tíðrætt um rétt Vantrúar til að skjóta máli sínu til siðanefndar. Hún orðar það m.a. svo: „Það er eitthvað gruggugt við afstöðu háskólafólks til akademísks frelsis, ef það flokkast sem ofsóknir að nýta ferli sem er sérstaklega til þess ætlað að fá úr því skorið hvort kennari hefur gerst sekur um ófagleg vinnubrögð og má einu gilda hversu mikla andúð kærandinn hefur á viðkomandi kennara." Og síðar bætir hún við: „Vantrúarmenn voru í fullum rétti með að kæra Bjarna Randver til siðanefndar."

Mér vitanlega hefur ekki nokkur maður á nokkru stigi málsins véfengt rétt Vantrúar til að kæra til siðanefndar. Ef Evu er kunnugt um þann, sem hefur véfengt þennan rétt, þá væri óskandi að hún benti á hann. Að öðrum kosti virðist tilgangur hennar með ofangreindum ummælum vera sá að vekja undarlegar grunsemdir um „afstöðu háskólafólks til akademísks frelsis" og tengja það við „eitthvað gruggugt".

Vert er að staldra við og rifja upp nokkra meginþræði þessarar harmsögu. Málatilbúnaður Vantrúar laut að notkun nokkurra glæra í kennslu. Allir kennarar, sem notað hafa glærur, vita að auðvelt getur verið að slíta þær úr samhengi eða túlka á einkennilegan hátt, ef ekki fylgja munnlegar útskýringar úr kennslustund. Sérstaklega á þetta við á þeim fræðasviðum, sem kenna má við túlkunarvísindi, en máske síður um raunvísindi. Umræddur kennari geymdi glærurnar á lokuðu vefsvæði innan Háskóla Íslands og ætlaði þær engum öðrum en nemendum námskeiðsins til skoðunar. En glærurnar komust í hendur Vantrúarmanna, að margra mati á vafasaman hátt. Síðan hófu Vantrúarmenn margra mánaða samblástur og undirbúning að stórfelldum kærum.

Sjálfur hef ég margoft skoðað þessar glærur - af vef Vantrúar sem er eini aðilinn, mér vitanlega, sem sett hefur þær í almenna dreifingu (sem ekki var ætlun kennarans). Sem alvanur notandi glærusýninga við kennslu get ég sagt að ég hefði sjálfur farið fram á nánari útskýringu einnar glæru, hugsanlega annarrar líka, en hinar hefði ég talið að allar mætti réttlæta með viðeigandi útskýringum í kennslustund.

En félagið Vantrú fór ekki þá leið að biðja um útskýringar eða leiðréttingu á kennsluefninu af hálfu kennarans sjálfs, eins og eðlilegt hefði mátt teljast. Þess í stað var hafinn mikilfenglegur málatilbúnaður, sem varla verður líkt við annað en stórskotaliðsárás: Lagðar inn 3 kærur hjá Háskóla Íslands (og þannig í reynd gengið framhjá hinu eðlilega fyrsta skrefi að leita til kennarans og fá útskýringar hans). Kærunum var fylgt eftir í sama mánuði með rækilegri útlistun á glærunum á vef Vantrúar, í fullkomnu heimildarleysi. Kærurnar tíunduðu hvert smávægilegasta gagnrýnisatriði, sem Vantrúarmenn gátu fundið, og mátti af því helst álykta að þeir væru klaksárir og vandlætingarfullir kórdrengir, sem ekki mættu vamm sitt vita, þegar þeir höfðu í reynd oft sýnt af sér harðfylgi og notað sóðalegt málfar í orðaskaki við andstæðinga sína. Þessi málatilbúnaður Vantrúar var svo langt utan allrar hófsemdarreglu að helst mætti líkja við að skjóta flugu með fallbyssukúlu.

Í fyrstu voru Vantrúarmenn sigurreifir. Töldu þeir engu varða þótt þeir nemendur, sem sóttu námskeiðið, hafi talið kennarann gæta fyllsta hlutleysis í umfjöllun um félagið á námskeiðinu. En málin tóku óvænta stefnu þegar siðanefnd HÍ gerðist sek um afdrifaríka handvömm og vegna þess að kennarinn fékk í hendur gögn af innra neti Vantrúar, þar sem sýnt var fram á að atlagan var rækilega skipulögð, ekki af vandlætingarfullri hryggð, heldur hömlulausri þórðargleði. Ég ætla ekki að rekja málavexti lengra; þeir sem áhuga hafa geta fræðst um það í umfangsmikilli umfjöllun á vef Vantrúar, vantru.is, og í afar rækilegri útlistun Hörpu Hreinsdóttur á harpa.blogg.is. Allt þetta efni hef ég lesið og margfalt meira til, til að kynna mér málið sem best.

Sumir hafa viljað ganga svo langt að líta á kærur Vantrúar, málafylgju og offors sem einelti gagnvart kennaranum og færir Harpa Hreinsdóttir t.d. allsterk rök í þá veru. Má í því sambandi benda á að málið var í gangi í tvö ár og átta mánuði, og hefur Vantrú séð rækilega um að halda því gangandi undangengið ár. Sjálfur var ég efins í byrjun hvort kalla mætti málið einelti, en eftir því sem málsgögn hafa afhjúpast og málið þróast sýnist mér ástæða til að fá þartilbæra opinbera aðila til að skera úr um hvort svo sé. Máske er ekki síst þörf á því í ljósi þess að kennarinn hefur verið fullkomlega hreinsaður af öllum áburði af Siðanefnd Háskóla Íslands.

Nýjasta útspil Vantrúar í þessari lönguvitleysu birtist á vef félagsins um síðustu helgi, en þá var þar þjófkenndur nafngreindur einstaklingur, sem á að hafa komist yfir trúnaðargögn félagsins, sem lágu á glámbekk þegar málið reis sem hæst, hraus hugur við atlögunni og orðfæri þar og kom þessum upplýsingum í hendur kennaranum, sem á þeim tíma átti í nauðvörn. Þessi þjófkenning Vantrúar vekur upp einkar margar spurningar í ljósi þess að hún kemur fram eftir að Siðanefnd Háskóla Íslands hefur hreinsað kennarann af áburði Vantrúar og eftir að lögreglan hefur vísað frá kæru Vantrúar þess eðlis að rannsakaður yrði stuldur á trúnaðargögnunum.

Eva Hauksdóttir hefur gefið sig út fyrir að vera ötull talsmaður þeirra sem eiga undir högg að sækja. En þegar kemur að íslenskum fræðimanni, sem sætir ágangi herskás félags í rækilega undirbúinni atlögu og er sýknaður af þartilbærum yfirvöldum, eftir að hafa varið óhemju tíma og fjárútlátum til varnar mannorði sínu, kennarastarfi og fræðimannsferli, þá liggur samúð hennar frekar með ofsækjandanum en hinum ofsótta. Af lestri pistils hennar mætti ætla að hún hafi mótað sér skoðanir, ekki með því að kynna sér málsatvik í þaula, heldur út frá eigin pólitíska rétttrúnaði. Til útskýringar skal nefnt að Eva skilgreinir í annarri bloggfærslu (Hvernig veit ég hvað feministar hugsa, pistillinn.is, 17. okt 2012) pólitískan rétttrúnað ágætlega á eftirfarandi hátt: „Pólitískur rétttrúnaður er það þegar hollusta við tiltekinn málstað verður heilbrigðri skynsemi yfirsterkari. Þeir rétthugsandi eru tilbúnir til að taka undir hvaða vitleysu sem er ef sá sem heldur henni fram er með þeim „í liði" og gefa vísvitandi rangar upplýsingar ef það er talið þjóna málstaðnum." Þessi útlistun sýnist mér eiga ágætlega við um ýmislegt í framferði Vantrúar í þessu undarlega máli. Og eftir þennan pistil Evu veltir maður fyrir sér hvort hann sé ritaður af fylgisspekt við tiltekinn málstað fremur en að kynna sér málið í þaula?

Að endingu vil ég nefna eftirfarandi: Í fyrstu þóttu mér Vantrúarsamtökin næstum virðingarverð. Síðar þóttu mér þau hlægileg. Þá hryggileg. Loks heimskuleg. Og í dag er ég kominn á þá skoðun að ofstækistrúleysi sé orðið jafnmikið - ef ekki meira - samfélagsmein og ofstækistrú.

Af kellingaklámi og Kiljunni

Ég er þeirrar ónáttúru að nenna ekki að lesa það kellingaklám sem tröllríður heimsbyggðinni um þessar mundir. Hið sama verður ekki sagt um bókmenntapáfa Ríkissjónvarpsins. Hvaða bækur voru nú valdar til umfjöllunar í fyrsta Kiljuþætti vetrarins í gærkvöldi? Tvær útlendar kiljur. Sem fyrir undarlega tilviljun eru gefnar út af sama stóra bókaforlaginu. Líklega hefur bókmenntarýni á Íslandi sjaldan lagst lægra í efnisvali. Hvers vegna að fjalla um erlendar kiljur? Frá síðasta Kiljuþætti, sem sendur var út síðastliðið vor, hafa komið út tugir íslenskra bóka. Hvers vegna ekki að fjalla um hina stórmerku Örlagaborg Einars Más Jónssonar? Ef þörf er á að fjalla um bókmenntaklám, hvers vegna þarf það að vera útlent? Hví þá ekki frekar að fjalla um hinar íslensku Fantasíur í ritstjórn Hildar Sverrisdóttur? Frá síðasta vori hefur til dæmis komið út a.m.k. eitt smásagnasafn á íslensku og slíkt telst jafnan viðburður. En fjallar íslenskur bókmenntaþáttur um það? Óekki. Og hvað með hinstu ljóðabók Jónasar Þorbjarnarsonar, Brot af staðreynd? Nei, auglýsing fyrir erlent klámrusl er víst mikilvægari.

 

 

Þegar ég horfði á Kiljuþáttinn í gærkvöldi velti ég fyrir mér hvaða efni hefði verið valið til umfjöllunar ef þessi þáttur hefði verið gerður í kringum 1940. Líklega hefði þá verið tekin fyrir frægasta bók í heimi, væntanlega nýjasta Tarzan-saga Edgar Rice Burroughs, og máske líka nýjasta vinsæla sakamálasagan, mögulega nýjasta morðsaga Agöthu Christie. Hefðu þeir máske legið óbættir hjá garði, Laxness með Heimsljós og Davíð Stefánsson með Sólon Íslandus, svo að koma hefði mátt á framfæri erlendum metsölubókum? Næsta örugglega hefði Ólafur við Faxafen ekki fengið neina umfjöllun um Upphaf Aradætra.

 

 

Þess utan var í gærkvöldi rætt við rithöfund í tilefni af útkomu nýrrar bókar. Og viti menn! Sú bók kemur út hjá sama bókaútgáfurisanum og erlendu kiljurnar tvær. Skemmtileg tilviljun! Hér vil ég skýrt taka fram að ég er ekki á neinn hátt að leggja bókmenntalegt mat á umræddar bækur, sem ég hef ekki nema að litlu leyti lesið, ég er öllu frekar að velta upp spurningum um hvort eðlilegt teljist að fjalla um (og auglýsa þar með) erlendar metsölukiljur, jafnvel af ódýrustu sort, í íslenskum bókmenntaþætti, þegar nóg liggur fyrir af innlendu efni, sem og þá einkennilegu staðreynd að allar helstu bækur til umfjöllunar koma frá sama forleggjara. Umfjöllun í Kiljunni er nefnilega í augum flestra íslenskra bókaútgefenda gríðarlega mikilvæg og gratís auglýsing. Gratís? Ænei, hún er það víst ekki. Það eru víst íslenskir skattborgarar sem kosta þáttinn, og þar með auglýsinguna, nauðugir viljugir.